سی‌نما

کپی برابر اصل

- من تمام فیلم چشمم پی اصل‌ها و بدل‌ها بود. غیر از اینکه معلوم نبود مرد و زن کی اصل خودشان را بازی می‌کنند و کی بدل. تمام آن بحث و جدل بر سر اصالت برای تک‌تک فریم‌های خود فیلم هم صادق بود. کیارستمی هزار بار مرد را و یا زن را از طریق انعکاس‌شان روی آینه و یا شیشه‌ی پنجره نشان می‌داد. و یا ما شهر باریکی که آن دو درش رانندگی می‌کردند را از طریق تصویرش روی شیشه‌ی ماشین می‌دیدیم. انعکاس‌هایی که بدلی از اصل بودند.
- کیارستمی در مصاحبه‌ای گفته بود «زمانی که در ماشينم هستم و کسی در کنارم نشسته احساس صميميت می‌کنم. ما در راحت‌ترين جايگاه نشسته‌ايم برای اينکه رودرروی يکديگر نيستيم و به يکديگر نگاه نمی‌کنيم، ولی در عوض هرگاه که بخواهيم اين کار را انجام می‌دهيم و يک صفحه‌ی نمايش بزرگ و مناظر اطراف را پيش‌رو داريم.» صحنه رانندگی در شهر باریک را که تماشا می‌کردم یاد همین حرف افتادم. حالا نه تنها کیارستمی داشت شهر را نگاه می‌کرد، ما هم داشتیم از انعکاس شهر لذت می‌بردیم.
- ایده‌ی اصلی را پیدا کردن اگر سخت باشد، پروراندنش هزار بار سخت‌تر است. پروراندن به شکلی که رنگ نبازد و خسته‌کننده نشود. بین فیلم‌های کیارستمی «باد ما را خواهد برد» را بسیار دوست دارم. آن تعلیق ریشه‌دار را گمانم هیچ فراموش نکنم، انتظار مرگ دیگری را کشیدن برای ادامه زندگی خودت و پوچی این تعلیق. این تعلیق در آن فیلم محوری بود و به برداشت من هیچ شکل عوض نکرد. در «کپی برابر اصل» احساس می‌کردم از این دوگانگی اصل و کپی هر بار دور می‌شویم به شکل جدیدی و از زاویه‌ای نو برمی‌گردد. انگار این ایده تمام نمی‌شد، خالی نمی‌شد.
- کیارش می‌گفت کپی و اصل دغدغه‌ی قدیمی کیارستمی است. هزار صحنه از کلوزآپ را باز می‌کرد و دلیل می‌آورد. حتی صحنه‌ای از خانه‌ی دوست کجاست را توصیف کرد که پسر به خانه‌ای می‌رسد و کسی را می‌خواهد. ساکن خانه همان اسم را داشت ولی آنی نبود که پسر می‌جست. اصل نبود، کپی بود یا اصلی دیگر.
- به خیال من موضع مرد و زن در تمام فیلم کمابیش ثابت بود، با تزلزل‌هایی که کار را جذاب‌تر می‌کرد. شاید ساده‌سازی‌اش کمی از ظرافت کار کم کند و یا حتی جمع‌بستن‌ حرف‌ها. به گمانم زن بیشتر بر اصالت ذاتی پافشاری می‌کرد. هر چند گاه خود همین اصل را زیر پا می‌گذاشت. وقتی برای پسرش تعریف نکرده بود مجسمه‌ای که آن همه پسر مبهوتش بود یک کپی است و نه اصل. مرد هر چند به اصالت نگاه معتقد بود برای یک عکس عروسی حاضر نبود نقش بدلی یک شوهر خوشحال را بر عهده بگیرد و تمام ادعاهایش که چون ماری خوشبخت است، شوهر او اصل است را فراموش می‌کرد.
- صدف می‌گفت جذاب‌ترین قسمت فیلم جدایی متن و زمینه بود. متن این دو نفر هر قدر تلخ و تند و تیره بود زمینه‌، از شهر تا عروسی‌ها زنده و شاد بودند. این دو قطب متضاد به ندرت با هم تعاملی داشتند ولی هر تعامل جهت‌گیری فیلم را تغییر می‌داد.
- بعد از هفته‌ها هنوز فکرم مشغول این است که کافه چطور توانست این طور به سادگی نقطه عطف شود. کل کار به واسطه یک گفتگو بین دو زن تغییر کرد. بیشتر خوش دارم خیال کنم زن ایتالیایی نوعی پیشگو بود، یا شاید کسی از گذشته، که آن چه آن بودند یا قرار بود بشوند را توضیح می‌داد و حتی تأیید می‌کرد. انگار زن را دوباره به عقد مرد درآورد.
- وقتی آن دو سر خاطرات با هم می‌جنگیدند، سر حضور مرد، انگار باز بر سر اصالت بود. به خیال من زن تا آخر وفادار به خاطره بود، به گمانش هر چه که گذشته بود خوب بود چون اصل همراهی بود و اگر دیگر خوب نیست به این دلیل است که مرد دیگر پیش او نیست. مرد تا پایان فریاد زد اصل فردیت است. اوی تنها به نتیجه‌ی همین اصل می‌تواند تنها باشد و بماند. و مرد بر سر ایمانش می‌لرزید، دست بر شانه‌ی زن می‌گذاشت. بعد از شراب تلخ، نان از دست زن می‌گرفت، بیرون کلیسا انتظار آمرزش زن را می‌کشید و عاقبت به بدل خودش در آینه زل می‌زد و شک می‌کرد.

اگر هنوز ندیدش نخوانید.
پیر ما گفته بود کمال همه‌ را در بر دارد. پس اگر همه در بر اوست، باید دو رو داشته باشد، سفید و سیاه. سفید و سیاهی که متمم هم نیستند، انکار همند. اگر قرار بر تعالی است باید به هر دو سو شتافت. سیاهی و سفیدی هر دو در نهان‌خانه‌ی دل نهفته‌اند. خیال ساده‌لوح همیشه سفیدی را برمی‌گزیند و در پی‌اش رنج و معصومیت و شکنندگی را و حرص و شهوت و آتش و عشق سیاه در جعبه‌ی خود فراموش می‌شوند تا اکنون. اگر انکار هم هستند چگونه هم این بود و هم آن؟ بین این و آن اگر هر دو یکی هستند انتخابی نیست. شاید داستان انتخاب نیست و تغییر است. از سفید به سیاه و از سیاه به سفید. حال بگو وقتی یکی به دیگری بدل می‌شود، کدام است که رها می‌کنند؟ کدام تغییر را تحمیل می‌کند؟ گذشته از آن، بهای این تغییر چیست؟ جز جان؟ بهایی ناچیز برای کمال؟ کمالی که فراتر از سفید و سیاه است، فراتر از زندگی و مرگ است.

یک ابله دوست‌داشتنی، خیلی دوست‌داشتنی. وال‌ای

دم‌نوشت: حوصله کردید یک سری به قسمت ویدیوهای سایت رسمی‌اش بزنید آشنایی این ابله با برخی مسایل بغرنج زندگی را تماشا کنید.
دم‌‌نوشت دوم: آنی که در تصویر فوق از دست وال‌ای عصبانی شده اسمش مو است. فکر کردم لازم است بدانید.

شاید بپرسی مگر یک آشپزخانه‌ی پر سر و صدا و چند موش قهوه‌ای و یک پادوی دست‌ و‌ پا چلفتی گیج و یک دختر آشپز فرانسوی بانمک و صد البته یک ستون‌نویس شکل عزرائیل چطور توانستند به قهقهه‌ات بیاندازند و شبی را روشن کنند که روزش خوش نبود، جواب می‌دهم نمی‌دانم. می‌توانی یک روز عصر که دلت گرفته بود «یتیمچه قرتی» را ببینی و شاید جوابت را بگیری.

دم‌نوشت: یتیمچه قرتی ترجمه منصورخان نصیری است از Ratatouille.

می‌دانم، دشت‌ها تو را فرا می‌خواندند، بيابان‌ها و رودها و کوه‌های پر برف نيز.
به سلامتی آزادگی‌ات مرد...
Into the Wild

من خیال می‌کردم دیگر قصه جن و پری و جادو و این‌حرف‌ها دیگر نمی‌شود گفت. نه که نمی‌شود گفت، نمی‌شود حرف تازه‌ای گفت، داستان تازه‌ای نوشت. ولی این‌طور نیست گویا. «قلعه متحرک هاول» می‌گوید این‌طور نیست. هم جن دارد، هم جادو، هم خانه‌های جادویی، هم پیرزن‌های بدجنس، هم مترسک کله شلغمی، هم دختری که موهایش «رنگ ستاره‌ها» است. آخرش هم همه چیز خوب می‌شود، همان‌طور که آخر یک کارتون باید باشد و برای تو یاد یکی دو ساعتی می‌ماند که بهت خوش گذشته است.

«سینیورا، بین اطریش و ایتالیا بخشی از کوه‌های آلپ را سمرینگ می‌نامند. شیب بسیار تندی دارد و بر بلندی کوه‌هاست. بر این کوه‌ها ریل‌ گذاشتند تا ونیز و وین را به هم وصل کند. آن‌ها این راه‌آهن را کشیدند قبل از اینکه حتی قطاری وجود داشته باشد که رویش سفر کند. آن‌ها راه را ساختند چون می‌دانستند قطار روزی خواهد آمد...»
زیر آفتاب توسکان

-سوت که زدم پاس بده.
- به کی؟ اینجا فقط من هستم و تو. تو هم که داوری.
- به خودت که آن طرف میدان وایسادی.
- تو واقعا فوتبال می‌فهمی یا فقط عشق داور شدن داری؟
- تو از زمین اخراجی.
Voksne mennesker که یعنی «آدم‌های بزرگ» فیلمی دانمارکی است به سال 2005. کل فیلم در مورد آدم‌هایی که نمی‌دانند برای چه وجود دارد و کجا می‌روند و آنقدر سرگردانی‌شان مفرح است که یادت می‌رود طنز تلخش. تمامش سیاه و سفید است و تنها یک صحنه رنگی دارد. وقتی پسر با دوست‌دخترش که در صندلی کناری خوابش برده است منتظرند پل باز شود بروند بیمارستان تا از دست حاملگی ناخواسته دختر خلاص شوند. آن‌جا یک صحنه پسر دختر را نگاه می‌کند، رنگی؛ بیمارستان نمی‌رود.
«...خواب زرافه دیدم...» دختر، صبح، قبل از پل

دم‌نوشت: ترجمه اسم فیلم را غلط نوشته بودم. ممنون از جناب سردوزامی که تذکر دادند.

مرد جوان به دنبال آهنگی محلی به دهی نرسیده به ناکجاآباد رفته است، آهنگی که می‌گویند انسان‌ها را به زندگی باز می‌گرداند.
معلم مدرسه قدبلند است و عظیم. با صدای رسا و مردانه‌ آهنگی می‌خواند، در مورد عشق. بچه‌ها از پنجره معلم‌شان را تماشا می‌کنند. مرد فیلم‌برداری را قطع می‌کند و می‌گوید این آن‌چه من می‌خواهم نیست. معلم که روی پنجه‌هایش ایستاده بود آرام به زمین برمی‌گردد، ساکت می‌شود.
پیرزنی صدایش می‌کند، می‌گوید بیا بالا. بالا از پشت پرده‌ای عکسی برمی‌دارد. می‌گوید عکس من و شوهرم را می‌گیری؟ او زود رفت و ما هیچ عکسی با هم نداریم. او رفت و من به سختی بچه‌ها را بزرگ کردم اما آن‌ها دیگر نیستند و تنها ماندم. ولی آدم‌ها از درخت‌ها سرسخت‌ترند، از صخره‌ها هم. من از مرگ نمی‌ترسم، از زندگی می‌ترسم.
از پیرزنی سراغ آهنگ را می‌گیرد. برایش گیلاسی مشروب می‌ریزد. به سلامتی. نه آهنگ را نمی‌دانم. گیلاسی دیگر بنوش. می‌روی؟ تو میهمان من هستی. گیلاسی دیگر هم برای زندگی بنوش.
دوربین را دست پسر لالی می‌دهد تا دستی به خاک بکشد. پسر با دوربین مرد را می‌گیرد، بعد از چند ثانیه خسته می‌شود و دوربین را می‌گیرد رو به آسمان و ابرها. دنبال چیزی است گویا.
ننه روسیا در کوه‌هاست. گاه دو ماه می‌ماند آنجا. وقتی پیدایش می‌کند می‌گوید آهنگ را بلد است، ولی در سوگ پسرش است. برو دو سال دیگر بیا. شعر را برای چه می‌خواهی؟ برای دوستم کامن که در کماست. ننه روسیا روسری سیاهش را برمی‌دارد و آهنگ را می‌خواند: «زندگی همچون سایه‌ای است.»
این‌ها برش‌هایی از فیلمی به نام Pismo do Amerika (نامه‌ای به آمریکا) بودند. فیلم مال بلغارستان و سال 2001 است و فکر نکنم بشود راحت پیدایش کرد، من اینجا دیدمش و بعد حیفم آمد تنها بودم و نبود کسی که در مورد هر تکه‌اش، ظرافتش ساعت‌ها صحبت کنیم.

- پدر، می‌شود از دراز کشیدن جلوی اون اتوبوس دست برداری؟
- تو دهه شصت نبودی. آن موقع ما مسایل را این‌طور حل می‌کردیم.
Meet the Fockers

«...ولی زندگی تنها چیزی است که داری لیلیا...»
Lilja 4-ever

«دن می‌گفت دانستن اینکه با چه مخالفی آسان است، مشکل این است که بدانی چرا با آن مخالفی. من امروز این را می‌دانم و برای همین احساس قدرت می‌کنم.»
باد بر مرغزارها می‌وزد (The wind that shake the barley)، کن لوچ

دم‌نوشت: این چه جور ترجمه عنوان است؟ از این روان‌تر نبود؟
دم‌نوشت دوم: حدود چهار پنج دقیقه سانسور دارد، فیلم را خراب نکرده‌اند، گمانم.
دم‌نوشت سوم: نخل طلایی 2006 کن را برده است.

سبک «داستان‌های آشپزخانه» سبک محبوب من است. از آن داستان‌هایی که درشان هیچ خبر خاصی نیست، هیچ آدم خاصی نیست، هیچ اتفاق خاصی هم نمی‌افتد. بیشتر طرح هستند تا داستان و حتی اگر داستان هم باشند حداکثر یک داستان کوتاه هستند. داستان‌های آشپزخانه فیلمی سوئدی است به زبان سوئدی ساخته‌ی سال 2003. چند سال بعد از جنگ جهانی دوم دولت سوئد برنامه‌ای داشته است برای ارایه راه‌‌حل‌های بهینه در مورد کارکرد زنان خانه‌دار در آشپزخانه. طرح موفقیت‌آمیز بوده و بعد از روزها بررسی توانسته بودند وسایل آشپزخانه را طوری بچینند که زنان خانه‌دار کمترین مسافت را برای کارهای روزمره بپیمایند. نوبت مردان مجرد است و گروهی از محققین برای بررسی عادات مردان مجرد در آشپزخانه به روستایی فرستاده می‌شوند. فیلم به رابطه پیرمردی روستایی (ایزاک) - که بابت داوطلب شدن برای طرح پشیمان است - و مرد میان‌سال محقق آشپزخانه‌ی او (فولکه) می‌پردازد. فولکه یک صندلی بلند دومتری در آشپزخانه ایزاک می‌گذارد و تمام روز آن بالا نشسته زل می‌زند به پلکیدن ایزاک در آشپزخانه، البته وقت‌هایی که ایزاک آن‌جا نیست هم همان بالا منتظر می‌نشیند. فیلمی ساده.

به عنوان یک آدم دقیقه نودی بالاخره سه روز مانده به پایان اکران «پنهان» موفق شدم بروم ببینم و چه خوب که رفتم. مستقل از اینکه فیلم روشنفکرانه و بسیار سیاسی بود من طبق معمول از صحنه‌ای غیر از اصل فیلم خوشم آمد. دور میز دو میزبان و چهار مهمان نشسته‌ بودند از زندگی صحبت می‌کنند. آن صحنه بسیار فرانسوی بود، نه آمریکایی، نه انگلیسی، نه آلمانی، فرانسویِ فرانسوی. در ضمن از تعبیر امیر قادری که بلکه فیلم‌بردار خدا بوده است هم بسیار خوشم آمد.

دم‌نوشت: اگر دنبال بعد سیاسی فیلم می‌گردید دقت کنید به آن بخشی از فیلم که کانال Euronews را نشان می‌دهد.

عاشق فیلم‌های کیارستمی هستم. چند روز قبل فرصتش پیش آمد «باد ما را خواهد برد» را دیدم و چه زیبا بود. شماره تابستان مجله‌ی سینما و ادبیات موضوع ویژه‌اش عباس کیارستمی است. از بین مقالاتش چند جمله از گفته‌های کیارستمی یادداشت کردم:

«...ماشینم، محل کارم، خانه‌ام، موقعیت‌ام بهترین دوستان من هستند. زمانی که در ماشینم هستم و کسی در کنارم نشسته احساس صمیمیت می‌کنم. ما در راحت‌ترین جایگاه نشسته‌ایم برای اینکه رودرروی یکدیگر نیستیم و به یکدیگر نگاه نمی‌کنیم، ولی در عوض هرگاه که بخواهیم این کار را انجام می‌دهیم و یک صفحه‌ی نمایش بزرگ و مناظر اطراف را پیش‌رو داریم...»

«...به روش برسون اعتقاد دارم؛ آفرینش از طریق حذف نه اضافه کردن...»

«...میلان کوندرا داستان بسیار زیبایی دارد که مرا بسیار تحت تأثیر قرار داده است: موضوع داستان این است که چگونه دامنه‌ی لغات مورد استفاده‌ی پدرش با گذشت سن کم و کمتر شده بود، به طوری که در اواخر عمر تنها به دو کلمه محدود شده بود: «عجیب است! عجیب است!». مسلماً دلیلش این نبوده که دیگر چیزی برای گفتن نداشته است، بلکه بدین خاطر بود که با این دو کلمه می‌شد به بهترین و خلاصه‌ترین وجه ممکن تجربه و ادراک خود را از زندگی بیان کند. د واقع عبارت به ظاهر ساده‌ی «عجیب است!» عصاره و چکیده‌ی تجربیات او بود... »

فصلنامه‌‌ی سینما و ادبیات، نیم‌ویژه‌نامه‌ی عباس کیارستمی، شماره نهم، تابستان 85

The Joy Luck Club فیلم سیزده سال قبل است. داستان چهار زن چینی است که بعد از مهاجرت به آمریکا همدیگر را پیدا کرده‌اند، داستان زندگی‌شان است، چهار دختر آمریکایی‌شان، داستان دخترها و مادرها. روایتی از آدم‌ها، آرزوهایشان، داشته‌هایشان، عشق‌هایشان، شکست‌هایشان. فیلم‌نامه را بر اساس کتابی نوشته‌اند، شاید برای همین دلنشین است، صیقل‌خورده است.

پیرمرد: حس چشاییم کاراییش را از دست داده است، به جای من این تکه شکلات را بچش.
پیرمرد: راحت شکست؟
زن جوان: دقت نکردم، سریع حل شد.
پیرمرد: حالت شن مانندی باید داشته باشد، نه خیلی خالص و نه خیلی تکه‌تکه.
زن سر تکان می‌دهد.
پیرمرد: یک ثانیه باید شیرین باشد ولی بعد تلخی باید حس شود، چون همین حس باید بماند. مزه وانیل را فهمیدی؟
زن: مزه‌اش از دوردست می‌آید.
پیرمرد: از دوردست...

تکه دیالوگی از La Finestra di fronte
آن قدر انسانی، آن قدر زمینی، آن قدر گیرا که اگر پیدایش کردید باید ببینیدش.

عاشق اقتباس‌های سینمایی خوب از ادبیات هستم، می‌گویند «غرور و تعصب» بهترین فیلم اقتباسی چند سال اخیر است. بیشتر از فیلم‌برداری و فیلمنامه از بازی Keira Knightley لذت بردم و وقتی اسکار بهترین هنرپیشه زن را نبرد افسوس خوردم، هرچند احتمال اینکه آن اسکار را می‌برد کم بود.
صحنه محبوبم اوایل فیلم در سالن رقص است. آنجا که حین گذشتن خواهر و برادر بینگلی و دارسی متکبر یک لحظه الیزابت ریز می‌خندد.

خوب شما هر چه که می‌خواهید می‌توانید بارم کنید، از شوت و اوت و ضایع گرفته تا صورتی و مشابهاتش. حتی می‌توانید تصمیم بگیرید به این وبلاگ دیگر سر نزنید، ولی دلم می‌خواهد بنویسم که Notting Hill یکی از محبوب‌ترین فیلم‌های من است، خودم هم نمی‌دانم چرا ولی این طور است. آنقدر هم خوش‌شانس هستم که جاهای مختلف تا به حال چندین بار قسمت شده است بنشینم، ببینمش، کیف کنم. امشب هم باز پیش آمد.

در کارتون ماداگاسکار چهار عدد پنگوئن از جنس مافیای ایتالیا حضور دارند که زمین و زمان را به هم می‌ریزند تا از باغ‌وحش فرار کنند برسند به قطب، حتی کشتی اقیانوس‌پیما می‌دزدند. وقتی رسیدند بعد از کمی تماشای قطب یکی‌شان فرمود «عجب جای مزخرفی»

«شرم‌آوره، گربه‌ است دیگه، گربه نمک‌نشناس، یه شیاده، یه ولگرد، چشماش چقدر به هم نزدیکه، اوو چه لبخند شیطنت‌آمیزی داره، پوزش چقدر باریکه، علامت بدجنسیشه، از اوناییکه قلب زنای معصوم رو می‌شکنن...»
از کارتون گربه‌های اشرافی

Monsieur Ibrahim از سینمای فرانسه با بازی واقعاً زیبای عمر شریف که برایش جایزه بهترین بازیگر ونیز 2003 به ارمغان آورده است. فیلمی در مورد انسان‌ها، احساسات‌شان، روابط‌شان و آرامش.
پیشنهاد می‌کنم از زیر سنگ هم شده پیدایش کنید و ببینید. پیدا نکردید دی‌وی‌دی‌اش را از خودم بگیرید.
"Slowness... that's the key to happiness"

پی‌نوشت: امروز در شرق جمعه خواندم که کتابش چاپ شده است به نام موسیو ابراهیم و گل‌‌های آسمانی.

باد غربی و خورشید بحث می‌کردند که کدام قوی‌تر هستند. باد غربی گفت شرط می‌بندم می‌توانم پالتوی آن مرد را از تنش در بیاورم. خورشید گفت نمی‌توانی.
باد غربی شروع کرد به وزیدن. ولی مرد پالتو را درنیاورد. هر چقدر باد شدیدتر می‌وزید مرد پالتویش را محکم‌تر می‌چسبید.
بعد خورشید رفت وسط آسمان و لبخندی زد. هوا گرم شد و مرد پالتویش را درآورد.
Michael, The movie

صفحه‌ی اول